Nazwy państw i ich mieszkańcy – Europa

Niekiedy bywa, iż pewne nazwy państw lub ich obywateli mogą nastręczać nam różne trudności. I nie chodzi o jedno z najdłuższych polskich słów, którego wymowa jest jedną z ulubionych zabaw dzieci, czyli konstantynopolitańczykowianeczka.

W kontaktach z przedstawicielami różnych państw przy okazji relacji służbowych, podczas międzynarodowych konferencji czy spotkań o ile w języku angielskim/francuskim/hiszpańskim nazwy krajów i ich mieszkańcy nie będą stanowiły problemu, o tyle w języku polskim bywa to różnie.

Wśród krajów europejskich znana nam Francja z obywatelami Francuzką, Francuzem (przymiotnik: francuski); Rumunia: Rumun i Rumunka, Rumuni (przymiotnik: rumuński); Niemcy: Niemiec i Niemka (przymiotnik: niemiecki). To znamy i stosujemy.

Lecz jak będzie z nazwami i odmianami w mniej wymienianych choćby w literaturze europejskich krajach i ich mieszkańcach? Oto kilka przykładów:

Republika San Marino. Jej obywatelami są Sanmaryńczyk, Sanmarynka, Sanmaryńczycy. A przymiotnikiem sanmaryński.

Jeśli chodzi o Holandię, to w dokumentach Unii Europejskiej używa się skróconej nazwy (geograficznej) „Niderlandy” oraz oficjalnej (protokolarnej) „Królestwo Niderlandów”.

W języku polskim przyjmuje się nazwę oficjalną kraju jako Królestwo Niderlandów. Obowiązująca skrótowa forma to Holandia, przymiotnik holenderski (a nie niderlandzki), a obywatelami jest Holenderka, Holender i Holendrzy/Holenderki.

Watykan (pełne to Państwo Watykańskie) nie jest tożsame z nazwą Stolica Apostolska.  Nazwa Stolica Apostolska obejmuje urząd papieski i Kurię Rzymską, które rządzą Państwem Watykańskim. Natomiast zarówno Watykan jak i Stolica Apostolska są suwerennymi podmiotami prawa międzynarodowego złączonymi ze sobą unią personalną i funkcjonalną. Obywatelami Państwa Watykańskiego jest Watykańczyk i Watykanka (Watykańczycy), a przymiotnikiem: watykański.

Bośnia i Hercegowina w przymiotniku posiada formę bośniacko-hercegowiński, natomiast obywatelami są Bośniacy (Bośniaczka, Bośniak). Błędem jest utożsamianie nazwy Bośniacy i Boszniacy. Przyjmuje się, że Bośniakiem czy Bośniaczką może być każda osoba posiadająca obywatelstwo Bośni i Hercegowiny, bez względu na pochodzenie etniczne bądź wyznanie. Natomiast Boszniak to przedstawiciel społeczności południowosłowiańskiej (obok Serbów i Chorwatów), posługujący się językiem bośniackim. Boszniacy w większości deklarują przynależność do islamu, a ich najliczniejsze diaspory występują w Turcji, USA, Austrii i Niemczech oraz w rejonie Sandżak (pogranicze Serbii i Czarnogóry).

Mieszkaniec Czarnogóry (Republiki Czarnogóry) to Czarnogórzec? Otóż w protokole z 24. posiedzenia Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski (5.06.2006 r.) czytamy: „przymiotnikiem od nazwy kraju będzie „czarnogórski”, a nazwami obywateli będą: „Czarnogórzanin”, „Czarnogórzanka” i „Czarnogórzanie” (dla określenia narodowości pozostaje nazwa „Czarnogórzec”)”. Takżesprawa wyjaśniona.

A jak w przypadku dwóch księstw europejskich, czyli Luksemburga i Liechtensteinu? Obywatelami Wielkiego Księstwa Luksemburga będą: Luksemburczyk, Luksemburka (forma przymiotnika luksemburski). Podobna zasada dotyczy Księstwa Liechtensteinu, gdzie obywatelami będzie Liechtensteińczyk czy Liechtensteinka lub w formie opisowej: obywatel (obywatelka) Liechtensteinu (przymiotnik to liechtensteiński).

Istnieją państwa, gdzie dopuszczalne są dwie równorzędne formy językowe, na przykład obywatele Norwegii to Norwedzy lub Norwegowie. Natomiast dla Finlandii przymiotnikami są równorzędnie: fiński i finlandzki, a co do obywatela Finlandii to będzie Finlandczyk, Finlandka i Finlandczycy. Te sformułowania dają do zrozumienia, że są to obywatele Finlandii, ale niekoniecznie muszą to być Finowie (mogą być Szwedzi czy Estończycy). Nazwa Finowie określa również naród ugrofiński zamieszkujący Finlandię.

I terytoria zależne w granicach Europy, gdzie przykładem jest Svalbard (norweska prowincja w Arktyce): mieszkańcy (mieszkańcy, bo obywatelstwo mogą mieć norweskie) to Swalbardczyk, Swalbardka oraz Swalbardczycy, a przymiotnik swalbardzki.

Kwestie językowe bardziej się komplikują przy krajach afrykańskich, azjatyckich, a obszaru Australii i Oceanii, czy obu Ameryk. Ale tu zapraszam do następnych odcinków tej serii.

Źródła:

Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, wyd. III zaktualizowane, Warszawa 2015;

http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/protokol_ksng/protokol_ksng-24_posiedzenie.pdf (dostęp 9.04.2018)

komunikaty Rady Języka Polskiego.

Zdjęcia flag i zdjęcie satelitarne Svalbard: Wikipedia, Public Domain